[STAN NA 23.02.2025]
Rekordy zimna w Tatrach (w okresie badań od 20.06.2022):
Litworowy Kocioł dla 10 z 12 miesięcy wykręcił lepszy rekord zimna niż jeden z najwyższych szczytów Tatr.
Rekordy temperatury w Tatrach (ogółem):
Rekordy XX wieku stanowią większe wyzwanie niż ekstrema ostatnich lat. Od początku oficjalnych badań mamy 2 nowe miesięczne rekordy zimna Tatr: -41,1°C w lutym (pobite -33,5°C z Morskiego Oka 1929 r. i Hali Ornak 1956 r.) oraz -22,9°C w kwietniu (o 0,1°C pobita Łomnica z 1955 i 1956 roku). Do tego dochodzi jeszcze 1 rekord z nieoficjalnych pomiarów wstępnych (-37,3°C styczeń 2016).
-41,1°C z 17.02.2025 roku to absolutnie najniższa temperatura powietrza zanotowana w Tatrach. W przeszłości w Litworowym Kotle zapewne wiele razy występowały jeszcze niższe temperatury, ale nikt ich nie mierzył. Potencjalne ekstremum to ok. -60°C (luty 1929).
Dane T min w Litworowym Kotle:
Ciągłość pomiarów stanowi nie lada wyzwanie. Mierzymy się z ekstremalnymi warunkami (silne wiatry, duża ilość opadów, skrajne mrozy, ciężkie śniegi). Do tego dochodzi ograniczony budżet i awaryjność sprzętu. To sprawia, że niestety nie ustrzegliśmy się dziur w pomiarach (od 14.11 do 29.12.2022 oraz od 26.01 do 19.10.2024).
Dane T min w Mułowym Kotle:
Mułowy Kocioł w swej środkowej części (MK-C) rozczarował i nie nawiązał konkurencji z Litworowym Kotłem. Inwersje temperatury w MK-C okazały się dużo słabsze niż w LK nawet w zimie. Prawdopodobnie jest to kwestia ukształtowania terenu (zbyt płytkie zagłębienie wypełniające się dużą ilością śniegu). Pomiary w MK-C trwały od 20.06.2022 do 1.06.2023 i nie są kontynuowane. Do sprawdzenia pozostaje nam jeszcze północna część Mułowego Kotła (MK-N).
Inwersja temperatury powietrza (dane do 25.01.2024):
Porównanie naszych pomiarów z danymi IMGW-PIB ze stacji meteorologicznej na Kasprowym Wierchu (1991 m n.p.m.) pozwala na ciekawą analizę inwersji temperatury w kotłach. Mułowy Kocioł maksymalnie był zimniejszy od Kasprowego Wierchu o 12,3°C (2.03.2023), zaś Litworowy Kocioł aż o 25,3°C (16.02.2023).
Przyziemne inwersje temperatury w sezonie zimowym potrafią być imponujące (i całodobowe za sprawą zacienienia), ale za to w lecie inwersje występują częściej. W zimnym półroczu wiatry są silniejsze, a także wtedy zdarzają się dłuższe okresy pochmurnej pogody (chmury blokują zjawisko inwersji). Lato zaś charakteryzuje się większą ilością pogodnych nocy w Tatrach i mniejszą siłą wiatru.
Przegląd rekordów zimna Polski w historii pomiarów meteorologicznych:
Mocno zaskoczył nas fakt, że w ciągu 2 pierwszych lat oficjalnego monitoringu Litworowego Kotła nie odnotowaliśmy nawet -30°C (ta bariera padła dopiero 16.02.2025). Niewątpliwie badamy najzimniejsze miejsce w Polsce, ale robimy to w czasie najcieplejszego klimatu, który z dekady na dekadę coraz bardziej się ociepla. Zimy stają się coraz krótsze i łagodniejsze. Nowe rekordy zimna wydają się możliwe tylko na stacjach meteorologicznych o krótkim okresie pomiarów, bo stacje o dłuższej historii do swych dawnych rekordów nie dają rady nawiązywać.
Do lat 60. XIX wieku istniało bardzo mało stacji meteorologicznych (i to głównie w ciepłych lokalizacjach). Sytuacja poprawiła się w kolejnych dekadach XIX wieku, stąd też analiza trendu ekstremów ma sens najwcześniej od lat 70. XIX wieku. Na ziemiach Polski -40°C zmierzono w 1875 i 1929 roku (najzimniejszy dzień 10.02.1929). I za sprawą Litworowego Kotła -40°C odnotowaliśmy również w 2025 roku (i to w czasie łagodnej zimy). Jakby dawniej istniała współczesna sieć stacji IMGW-PIB, to czysto teoretycznie przypadków złamania bariery -40°C mielibyśmy dużo więcej (szansę na to widać np. w latach 1963, 1950, 1940, 1893, 1888, 1870, 1855, 1850, 1845, 1830, 1829, 1828, 1823, 1820, 1803, 1799, 1788 i 1785). Do lat 20. XX wieku wiele stacji ograniczało się do pomiarów terminowych, co też sztucznie łagodziło ekstrema T min. W dodatku zbieranie danych nie jest kompletne, dalszy przegląd archiwów może jeszcze zmienić wygląd prezentowanych wykresów i tabel.
W okresie powojennym, dekadą mroźnych zim okazały się lata 60. XX wieku (-30°C w 9 na 10 przypadków). W skali całej Polski ostatnie potężne mrozy miały miejsce w 1987 roku (wysyp stacji na nizinach z temperaturą -30°C). W XXI wieku zaś za najsilniejszą falę mrozów uchodzi ta ze stycznia 2006 roku. Warto też wyróżnić lokalne uderzenie mrozu z 8 stycznia 2017, kiedy Jabłonka osiągnęła aż -37,3°C z dużą przewagą nad pozostałymi stacjami IMGW-PIB. Tą okazję wykorzystała Puścizna Rękowiańska (biegun zimna Kotliny Orawsko-Nowotarskiej) i osiągnęła -39,8°C. To samo miejsce 10 lutego 1929 roku teoretycznie mogłoby się zbliżyć do -50°C, zaś Litworowy Kocioł miałby szansę nawet na -60°C. Nikt jednak wtedy nie mierzył temperatury w tatrzańskich mrozowiskach. Za to byli badacze, którzy próbowali określić ekstremum Kotliny O-N z lutego 1929 (w źródłach mowa o -49°C, „Zagadnienia klimatyczne Kotliny Podhalańskiej” w Acta Geographica Lodziensia, Jerzy Michalczewski – owe źródło wspomina też o -46°C na termometrze zaokiennym w Jabłonce oraz o -42°C na prawidłowo wyposażonej stacji w Czarnym Dunajcu). Zobacz -> lista rekordów zimna z 1929 roku
Tabela rekordów T min Polski w zależności od wysokości n.p.m. (dane w trakcie zbierania, tabela będzie aktualizowana):
Od początku oficjalnych badań mamy 1 nowy miesięczny rekord zimna Polski (-5,7°C w lipcu, o 0,2°C pobita Hala Izerska z 1996 roku). A jeśli uwzględnić pomiary tylko służb meteo (PIM/PIHM/IMGW + sieci meteo z czasów zaborów/okupacji) i uniwersytetów, to mamy też rekord absolutny -41,1°C (o 0,5°C pobity Żywiec z 1929 roku).
Tabela rekordów T min Polski w zależności od wysokości n.p.m. w XXI wieku:
Patrząc na sam XXI wiek, mamy już 4 miesięczne rekordy zimna, z czego lutowe -41,1°C, lipcowe -5,7°C i październikowe -17,0°C pochodzi z oficjalnych badań, zaś listopadowe -27,8°C z pomiarów wstępnych.
Wykres rekordów dobowych:
Na wykresie rekordów dobowych Polski widać jak wyjątkowe było -22,9°C odnotowane 28 kwietnia w Litworowym Kotle. To też pokazuje, że mamy potencjał na majowy rekord zimna poniżej -20°C.