2024 rok przesuwa granice klimatyczne. Mamy dopiero I połowę października, a już niemal pewne jest, że 2024 rok będzie rekordowo ciepły zarówno w Tatrach, jak i w całej Polsce. Nadzwyczaj wysoka średnia temperatura sprawiła, że mamy również inny rekord. Chodzi tu o sezon bezśnieżny.
W XX wieku i jeszcze na początku XXI wieku śnieg w Tatrach (na poziomie ok. 2000 m n.p.m., a nawet i kilkaset metrów niżej) mógł spaść o każdej porze roku. To już stało się nieaktualne. Z wyjątkiem najwyższych partii Tatr, od kilkunastu lat regularnie występuje sezon bezśnieżny, który trwa co najmniej ponad 2 miesiące. Sezon bezśnieżny się umacnia, a w tym roku był/jest wyjątkowo długi.
Średnia temperatura:
Jak wyjątkowy jest rok 2024? Nawet jeśli pozostała część roku (10 października – 31 grudnia) byłaby w normie lat 1951-2023, to i tak izoterma 0°C (średniej rocznej temperatury) w Tatrach osiągnie poziom 2400 m n.p.m. Prawdopodobnie będzie trochę wyżej, o ile ostatni kwartał nie zaskoczy nas chłodniejszą pogodą.
Dane średniej temperatury na Kasprowym Wierchu:
- wielolecie 1951-2023: -0,33°C
- 30-lecie 1991-2020: 0,16°C
- lata 70. XX wieku: -0,94°C
- lata 10. XXI wieku: +0,82°C
- rok 2014: +1,38°C
- rok 2024: prawdopodobnie powyżej +2°C
Średni pionowy gradient temperatury to 0,5°C/100 m. Dawniej izoterma 0°C była poniżej Kasprowego Wierchu, zaś w 2024 roku ma szansę sięgnąć Rysów.
Sezon bezśnieżny (stan na 9.10.2024):
„Pokrywa śnieżna” to co najmniej 1 cm śniegu pokrywający teren przynajmniej w 50%. Jeśli grubość nie osiąga 1 cm, to notuje się „ślad pokrywy” (jako 0 cm). A jeśli śnieg zajmuje mniej niż połowę terenu, to notuje się „płaty”, które też zapisuje się jako 0 cm (bez względu na grubość samych płatów). Pomiary robi się o godzinie 6 UTC. Analizowany w tym artykule „sezon bezśnieżny” dotyczy najdłuższej w danym roku serii dni bez pokrywy śnieżnej:
- Łomnica (2634 m n.p.m.): 116 dni (od 5 czerwca do 28 września)
- Kasprowy Wierch (1991 m n.p.m.): 141 dni (od 11 maja do 28 września)
- Dolina Pięciu Stawów Polskich (1685 m n.p.m.): ~141 dni (?, podobnie jak na Kasprowym)
- Hala Gąsienicowa (1520 m n.p.m.): 164 dni+ (od 29 kwietnia, dalej trwa);
- Niższe partie Tatr – sytuacja wygląda podobnie jak na Hali Gąsienicowej, ostatni śnieg w końcówce kwietnia, sezon bezśnieżny dalej trwa.
Śnieżny incydent w końcówce września i sytuacja w ostatnich dniach:
- Łomnica – 29 i 30 września 1 cm śniegu, od 30 września (godz. 18 UTC) do 8 października (18 UTC) notowany jedynie ślad śniegu (0 cm); 9 października wysoka temperatura w połączeniu z zachmurzeniem oczyściły Tatry z ostatnich pozostałości po „pierwszym śniegu” w sezonie 2024/25 (powyżej 2100 m n.p.m. w cieniu śladowe ilości śniegu i oblodzenia utrzymywały się ponad tydzień – nie bez znaczenia jest fakt, że zacienione powierzchnie mogą się wychładzać również w ciągu dnia, patrz -> Dlaczego jesienią w Tatrach śnieg wolno topnieje przy pogodnym niebie?);
- Kasprowy Wierch – 29 i 30 września 2 cm śniegu, 1.10 1 cm, 2.10 ślad, od 3.10 czysto
- Dolina Pięciu Stawów Polskich – 1 cm w końcówce września
- Hala Gąsienicowa – ślad (0 cm) w końcówce września
Czyli nie dość, że mamy rekordowo długi sezon bezśnieżny, to jeszcze został on przerwany ledwie symbolicznym incydentem rzędu 2 cm. W niższych partiach do ok. 1600 m n.p.m. seria dni bez pokrywy śnieżnej dalej trwa.
Łomnica (2634 m n.p.m.):
Na szczytach lato było wybitnie ciepłe. Lipiec na Łomnicy miał T śr. 7,9°C (bijąc 7,8°C z 2021 roku), zaś sierpień 8,8°C (bijąc 8,3°C z 1992 i 2015 roku). Przez to cały okres lipiec-sierpień nie przyniósł pokrywy śnieżnej i na Łomnicy w XXI wieku był to dopiero trzeci taki przypadek. Przy czym w 2002 roku w kilku dniach notowano ślad 0 cm, w 2015 roku w 1 dniu ślad, a w 2024 roku nawet śladu brak.
Szybkie roztopy przez większość maja, ostatni przyrost grubości śniegu zapisany 18 maja (o 1 cm), 4 czerwca notowano 5 cm, od 5 do 15 czerwca 0 cm (płaty lub ślad) i kolejny ślad 16 września.
Sezon bezśnieżny: 116 dni (nowy rekord)
Dawne skrajności:
- przed 1987 rokiem: 1967 (109 dni, 23.06-9.10), 1944 (97 dni, 18.06-22.09), 1943 (91 dni, 16.07-14.10)
- od 1987 roku: 2015 (92 dni, 6.06-5.09), 1992 (78 dni, 19.06-4.09), 2002 (76 dni, 1.07-14.09)
Pierwotnie pomiary śniegu na tym szczycie robiono chyba w nasłonecznionych miejscach. Współcześnie zaś mierzy się w cieniu (stąd nieraz mogą zaskakiwać grube wyniki, podczas gdy na kamerach internetowych widzimy wytopione skały). Kiedy nastąpiła zmiana? W danych mniej więcej od roku 1987 zaznacza się skokowe opóźnienie czasu roztopów, co właśnie może sugerować zmianę w pomiarach.
Kasprowy Wierch (1991 m n.p.m.):
Sezon bezśnieżny: 141 dni (nowy rekord)
Ostatni przyrost śniegu: 25 kwietnia, ostatnia pokrywa: 10 maja, „płaty” od 11 maja do 17 czerwca (w zimie utworzyły się duże zaspy na zawietrznych stokach i zdaje się uwzględniano płaty również poniżej szczytu w cieniu)
Pewien problem stanowi moment ogłoszenia „płatów” w czasie roztopów – czy śnieg pokrywa jeszcze połowę terenu, czy też nie? Subiektywna ocena obserwatorów ma tu spore znaczenie i może nieco zaburzać homogeniczność danych. Dawniej nieraz ogłaszano „płaty” (0 cm), mimo że poprzedniego dnia mierzono ponad 40 cm (a czasem więcej jak np. 70 cm 25.05.1995). W ostatnich kilku latach zaś trochę dłużej się z tym zwleka. Jakby zastosować podejście rodem z 1995 roku, to seria dni bez zapisanej pokrywy śnieżnej mogłaby się wydłużyć o tydzień.
W Tatrach tzw. „pierwszy śnieg” zwykle szybko topnieje, a i nie tylko pierwszy, bo w przeszłości jesień nieraz przynosiła sporo dni bez śniegu mimo zimowych incydentów w lecie. Także statystyka łącznej ilości dni bez pokrywy śnieżnej to nieco inny temat niż sama nieprzerwana seria. Tutaj spore znaczenie mają opady. Im bardziej suchy rok (a zwłaszcza im bardziej sucha jesień), tym więcej takich dni może się nabić.
Hala Gąsienicowa (1520 m n.p.m.):
Sezon bezśnieżny: 164 dni do 9.10.2024 (dalej trwa) [w końcówce września notowano jedynie śladową ilość śniegu, czyli seria dni bez pokrywy min. 1 cm nie została przerwana]
Jest to prawdopodobnie rekord. Pobite 162 dni z 1961 roku (22.05-30.10). Pozostałe przykłady dawnych długich sezonów bezśnieżnych na Hali Gąsienicowej (z lat 1927-65): 1937 (147 dni, 18.05-11.10), 1932 (146 dni, 14.05-6.10), 1950 (144 dni, 1.05-21.09).
Natomiast łączna ilość dni bez pokrywy śnieżnej do 9.10.2024 wynosi 176, więc do wyniku z bardzo suchego 2011 roku jeszcze daleko (223 dni).
[Aktualizacja 15.10.2024 – Hala Gąsienicowa zanotowała 1 cm śniegu i sezon bezśnieżny osiągnął tam 169 dni (od 29.04 do 14.10)]
[Aktualizacja 13.11.2024 – ilość dni bez pokrywy śnieżnej na Kasprowym Wierchu dobiła do 182 (nowy rekord), a na Hali Gąsienicowej do 210 – w Tatrach trwa długi okres suchej pogody i jeszcze te wyniki zostaną poprawione]